Wat ik in het archief stopte
Deze week spreekt Lucas Maillette de Buy Wenniger over grillige evolutie
Scharrelpapegaaien, plastic etende bacteriën en andere vreemde wezens
Lucas Maillette de Buy Wenniger (1981) is medisch bioloog, wetenschapsjournalist en arts-onderzoeker, en dol op wat hij de idiote uithoekjes van de evolutie noemt. Vorig jaar verscheen zijn boek De Stinkende scharrelpapegaai en andere bizarre beesten. Bestaat dat, een uithoek van de evolutie? Eigenlijk niet. Alle evolutie is natuurlijk een ongerichte bende. Toeval.Maar het voelt…
Deze week spreekt Wim de Bie in Tilburg over satire
Een satiricus die satireprofessor wordt, dat is satire
‘Ik mag dat klinkende getal wel noemen, lijkt me: al ruim een halve eeuw bedrijf ik satire. Vanaf school tot nu,’ zegt Wim de Bie (1939), en bedoeld of niet, er klinkt zelfspot in door. Satire was dan ook nooit het woord dat hij en Kees van Kooten gebruikten voor hun befaamde televisiewerk. Veel te…
Deze week spreekt Patrick Gouw over sporthelden uit de Romeinse keizertijd
Sportplaatjes in de Oudheid waren mozaïeken thuis op de vloer
Teamsport had je niet in de Oudheid, maar supportersgekte en -rellen wel. Sportheld willen worden was letterlijk levensgevaarlijk, maar ook lucratief. Klassiek historicus Patrick Gouw (1981) promoveerde op Griekse atleten in de Romeinse keizertijd. Hij geeft lezingen en lessen, en is verbonden aan de Universiteit Leiden. Hoe ging dat sportleven eraan toe bij de…
Deze week spreekt Jan Hoeijmakers in Den Haag over de genetica van veroudering
Ieder uur stijgt onze levensverwachting met een kwartier
Jan Hoeijmakers (1951) mag er graag op wijzen dat onze levensverwachting stijgt en stijgt: per uur komt er een kwartier bij. Dat betekent dat we elke tien jaar gemiddeld tweeëneenhalf jaar ouder worden. Maar wat is veroudering? Om dat begrijpen moet je volgens Hoeijmakers bij het repareren van ons erfelijk materiaal zijn. Hij is hoogleraar…
Deze week spreekt Gijs Beets over de introductie van de pil, vijftig jaar geleden
Maar hoe je wél een kind krijgt, weten ze eigenlijk niet meer
Exact een halve eeuw geleden kwam de pil op de markt. Sociaal geograaf Gijs Beets (1949) van het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI) ziet de effecten op de Nederlandse bevolking. Gaf de pil een grote geboortedip? De pil kwam als geroepen, maar een dalend kindertal was al veel langer een trend. Aanvankelijk waren er…
Deze week spreekt Niek Koning over mondiale regulering van grondstoffenprijzen
Cheques uit de schatkist lieten boeren onder kostprijs produceren
Buffers met voorraden voedsel, dat hebben we voortaan nodig, bedacht de buitengewoon invloedrijke econoom John Keynes al tijdens de Tweede Wereldoorlog. Meteen in 1947 sprak de wereld bij het eerste GATT-akkoord af om de landbouwmarkten te gaan reguleren. Dat hadden we zo moeten houden volgens landbouweconoom Niek Koning (1948). Hij is docent aan de universiteit…
Deze week spreekt Rolf Bremmer over Friese leenwoorden in het Nederlands
Terp, Fries voor dorp, werd in het Hollands een heuveltje
‘Op z’n elfendertigst’ danken we aan de Friezen, maar dat we ‘eiland’ uit het Fries overnamen is niet waar, zegt Rolf Bremmer (1950). De bijzonder hoogleraar Fries en universitair hoofddocent Oud- en Middelengels aan de Universiteit Leiden houdt dit jaar de Kiliaanlezing. Kiliaan was in de zestiende eeuw onze eerste woordenboekenmaker en etymoloog. Het…
Deze week spreekt Hester Bijl in Amsterdam over wiskunde met vleugels
Hoe volg je de rode koffer over een vliegveld?
Het ding weegt maar drie gram, en lijkt sprekend op een libelle. Wiskundige Hester Bijl (1970) gebruikt een robotvliegtuigje om uit te rekenen hoe vleugels vliegen mogelijk maken. Ze is hoogleraar Numerieke Stromingsleer aan de Technische Universiteit in Delft. Wat is dat voor vliegtuigje? Het heet de Delfly, en het is het resultaat van…
Deze week spreekt Esther Kluwer in Utrecht over (on)bestendige relaties
Iemand vergeven met wie je een band hebt, is lastiger dan je denkt
Je ex vergeven valt vaak aan te bevelen, volgens sociaal psycholoog Esther Kluwer (1968). Ze is senior docent en onderzoeker bij Sociale en Organisatiepsychologie aan de Universiteit Utrecht. Wat gebeurt er als je een ander iets vergeeft? Dat heeft een positief effect op je eigen welbevinden. We zetten het in ons onderzoek onder meer…
Deze week spreekt Kees de Jager in Utrecht over vier eeuwen astronomie
Sterren kijken tijdens het onderduiken
Hij wordt deze maand 91 en doet nog steeds onderzoek. Leven en werken van emeritus hoogleraar sterrenkunde Kees de Jager zijn op vele manieren verbonden met de universiteit van Utrecht. Daar is vorige maand alle sterrenkunde opgeheven. De Jager is de eerste spreker op een avond over vier eeuwen Utrechtse astronomie. Hoe begon het…
Deze week spreekt Auke van der Woud over het veranderende aanzicht van de Nederlandse binnensteden
In de jaren zestig was de Keizersgracht nog dichtgetimmerd
Koninkrijk vol sloppen heet het laatste boek van Auke van der Woud (1947), die al tientallen jaren de veranderingen in het aanzicht van Nederland in de loop van de eeuwen onderzoekt en beschrijft. Hij is emeritus hoogleraar architectuur- en stedenbouwgeschiedenis. De laatste halve eeuw zijn onze binnensteden erg veranderd? Wat wij nu overal de…
Deze week spreekt Caroline Nevejan over de invloed van kraken en hacken op ontwerp en bestuur
Identiteit op internet heeft al meer effect dan het eigen ik
De gevolgen van nieuwe technologie zijn haar onderwerp. Sociaal wetenschapper Caroline Nevejan (1958) is zelf van de no future generatie, en werkte als ontwerper en onderzoeker aan veel kunst- en nieuwemediaprojecten. Op het moment is ze verbonden aan de Technische Universiteit Delft en kroonlid van de Raad voor Cultuur en Kunsten. Wat was dat…
Deze week spreekt Philip Scheltens over vorderingen bij het onderzoek naar dementie
Alzheimer-onderzoek? De grote bedrijven apen elkaar allemaal na
Van elke vijf Nederlanders wordt er uiteindelijk één dement. Bij een kwart miljoen van ons is het al zover. Volgens neuroloog Philip Scheltens is het een epidemie die snel onbetaalbaar wordt. Scheltens (1957) is onder meer oprichter en directeur van het VuMc Alzheimercentrum in Amsterdam. Waar blijft toch de grote doorbraak in het Alzheimeronderzoek? Het is…
Deze week spreekt Erik Bähre in Leiden over de morele kanten van lenen
Het is juist goed voor arme mensen als ze geld lenen
Waarschuwen dat geld lenen geld kost, kun je net zo goed laten, volgens antropoloog Erik Bähre. En microkredieten zijn bepaald niet zaligmakend. Bähre (1969) doet onderzoek in Zuid-Afrika en is docent culturele antropologie en ontwikkelingssociologie aan de universiteit van Leiden. Het klopt toch dat geld lenen geld kost? Zeker, maar die kennis is meestal het…
Deze week spreekt Bert Toussaint in Leiden over Nederlandse waterbouwers in Meiji-Japan
Watermanagement door Nederlanders in negentiende-eeuws Japan
Op de begraafplaats Zorgvlied kun je volgens historicus Bert Toussaint nog elk jaar Japanners shinto-rituelen zien uitvoeren bij het graf van de Zeeuw Johannis de Rijke. De Rijke was een van de elf Nederlandse waterbouwers die tussen 1872 en 1903 op uitnodiging van de Japanse regering in Japan allerlei waterwerken kwamen uitvoeren. Toussaint (1959) is…
Deze week spreekt Klaas-Jan Mook in Leeuwarden over naderend onheil vanuit de kosmos
Hou die rosse ster in de linkerbovenhoek van Orion in de gaten
‘Kosmische Rampen’ heet het symposium dat de afdeling Friesland van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde deze week houdt. Voorzitter Klaas-Jan Mook bespreekt er een paar rampen die ons kunnen overkomen. Mook (1968) is IT’er en werkt bij het Ministerie van Defensie. Welk onheil nadert ons? In het sterrenbeeld Orion, staat in de…
Deze week spreekt Bouke van der Meer over Etruskische rituelen
Etrusken waren de eerste leverkijkers
De wat mysterieuze Etrusken, die vanaf de elfde eeuw voor Christus Toscane en omgeving bevolkten, hadden een eigen taal en ook eigen gebruiken. Het terrein van etruskoloog Bouke van der Meer (1945). Hij is oud-universitair hoofddocent Klassieke Archeologie. Vorig jaar verscheen zijn boek over Etruskische rituelen, Etrusco Ritu. Kunnen we Etruskisch lezen? Jazeker, maar de bewaarde…
Deze week spreekt Jaap van Ginneken over massapsychologie
Kleine aanleiding, groot gevolg: hype
Ook in het fraaie zwieren van zwermen vogels zit massapsychologie, zegt massapsycholoog Jaap van Ginneken (1943). En daar valt van te leren. De oud-docent aan onder meer de Universiteit van Amsterdam is de auteur van tientallen boeken, waaronder De kracht van de zwerm uit 2009. Hoe gaat massapsychologie in zijn werk? Ik ben van de…
Deze week spreekt Leendert Louwe Kooijmans over vroege Hollanders
Het waren geen sloebers in de modder
Van de allervroegste tijden dat er in Holland mensen woonden, wist niemand veel toen Leendert Louwe Kooijmans ging studeren. In een halve eeuw kwam er letterlijk heel wat kennis boven water. Louwe Kooijmans (1940) is emeritus hoogleraar archeologie van de prehistorie. Woonden we vroeger op duinen? We hebben roots liggen in het rivierengebied. In de…
Deze week spreekt Irene de Jong in Amsterdam over Homerus en de eenzaamheid van een held
Homerus stelt het eindeloos uit, maar je wéét dat Hektor eraan gaat
Spanning die opgebouwd wordt, het menselijk tekort als verhaalthema. Irene de Jong (1957) praat over Homerus bijna alsof hij een hedendaagse schrijver is. Ze is hoogleraar Oudgrieks aan de Universiteit van Amsterdam, en deze week verschijnt haar commentaar op een boek uit het heldendicht de Ilias, in de groengele Cambridgereeks die alle classici gebruiken. Ze…
Deze week spreekt Diana de Wild over de luxegoederen die de Romeinen naar Nederland brachten
Hoe wij ons gewonnen gaven voor vloerverwarming
Het pottenbakkerswiel, vloerverwarming en het schrift zijn een paar van de zaken die de Romeinen hierheen brachten, volgens klassiek archeologe Diana de Wild (1969). Ze geeft als zelfstandige lessen, lezingen en rondleidingen. Hoe begon het met de Romeinen in Nederland? Bij Julius Caesar. Het staat niet helemaal vast dat die zelf hier geweest is, maar…
Deze week spreekt Arnold Kip in Bussloo over ruimtepuin als probleem voor Tomtom, mobiele telefoon en André Kuipers
Niet alle ruimtetroep heeft zijn eigen kerkhofbaan rond de aarde
Ruim een halve eeuw geleden was er nog geen vuiltje aan de lucht, nu cirkelen er enorme hoeveelheden ruimtepuin om de aarde. Voor onder meer de televisie, de TomTom, de mobiele telefoon en internet zijn we intussen afhankelijk geworden van satellieten. Dat kan een probleem worden, zegt Arnold Kip (1937). De oud-HTS-docent verdiepte zich na…
Deze week spreekt Michiel Plomp in Haarlem over landschapsschilder Claude Lorrain
Romantisch Italië, gezien door de ogen van een banketbakker
Hij joeg op het gouden licht van Italië en zonder Claude Lorrain (ongeveer 1600-1682) zouden onze parken er waarschijnlijk heel anders uitzien. Het Teylers Museum, waar kunst en wetenschap nooit uiteen zijn gegaan, bezit veel werk van de landschapsschilder. Nu loopt er een succesvolle tentoonstelling, mede samengesteld door kunsthistoricus Michiel Plomp (1958). Hij is hoofdconservator…
Deze week spreekt Eveline Doelman over eindejaarsrituelen
Nieuwjaarslopen hoeft niet meer
Het is het seizoen van de bebaarde bejaarden, zoals een Boomerang prentbriefkaart het een paar jaar geleden noemde: Sinterklaas, de Kerstman en Vadertje Tijd. Neerlandica Eveline Doelman (1946) beschrijft de ontwikkeling van de symbolen, rituelen en gewoontes rond het einde van het jaar. Bij de laatste jaarwisseling verscheen van haar hand Gelukkig Nieuwjaar, een boekje…
Deze week spreekt Paul le Blanc in Nijmegen over kerstafbeeldingen
De os en de ezel zijn het schorriemorrie van de kerststal
De kerststalletjes worden weer van zolder gehaald, de bijbehorende os en de ezel uitgepakt. Maar die beesten komen niet voor in de bijbelverhalen over de geboorte van Christus. Paul le Blanc (1948) weet van veel bekende kerstafbeeldingen waar ze dan wel op teruggaan. Hij was lang universitair docent Kunstgeschiedenis van de Middeleeuwen, en is nu…