“Ik heb dit altijd al gewild, en eigenlijk wacht ik er al jaren op” zegt Sam Pattipeiluhu (37) over zijn nieuwe baan op het Rudolf Mees Instituut voor doven in Rotterdam. Sinds twee twee weken geeft hij hier enige uren natuurkunde en handelskennis. Het is nu nog een soort proefdraaien, maar volgend jaar staat hij voor twaalf uur per week op het rooster gepland.  WAt zijn aanstelling tot iets bijzonders maakt, is dat Pattipeiluhu zelf sinds zijn achtste jaar doof is.

Pattipeiluhu is al lang aan het Rudolf Mees Instituut verbonden als onderwijsbegeleider. Het idee om hem voor deze taak aan te stellen komt van de school zelf. Pattipeiluhu: “Onder het niet-onderwijzend personeel zie je steeds vaker doven. Die zitten dan in de groepsleiding, en er zijn bijvoorbeeld ook dove kleuter-assistentes. Zelf begeleid ik al tien jaar dove leerlingen in het reguliere onderwijs, dus kinderen die bijvoorbeeld LTS of MTS of een avondopleiding doen. “

”Er is veel over gepraat op school, maar men heeft besloten een nieuwe weg in te slaan: het instituut wil nu voor eigen voortgezet onderwijs zorgen. Vroeger konden de leerlingen als ze een jaar of 14, 15 waren alleen door naar het reguliere onderwijs. Nu kan een deel op school blijven. Twee jaar geleden zijn ze begonnen met een brugklas, volgend jaar begint het echte voortgezet onderwijs. Voorlopig is dat alleen een leao, en daar geef ik dus ook les.”

Helemaal uniek is Pattipeiluhu niet: in het Instituut voor Doven in St. Michelsgestel geeft een dove zuster al sinds 1959 lessen textiele werkvormen. Ze is een oud-leerlinge die pas op haar tiende of elfde doof werd. Dat betekent dat ze al perfect kon spreken toen dat gebeurde. Volgens de school heeft alleen dat feit die baan mogelijk gemaakt. Men is in St. Michelsgestel bang voor een “doven-subcultuur” waarin doven alleen nog doven zien. Iedere les, van welk vak ook moet volgens hen voor een groot deel uit “taal” bestaan. Daarvoor heb je horende docenten nodig, meent men, die de uitspraak van de leerlingen kunnen corrigeren.

Groentes

Het is al een hele oude discussie. “De ervaring leert,” zegt Pattipeiluhu, “dat uitsluitend oraal, dus op het spreken gericht onderwijs niet werkt. Het remt de ontwikkeling van een doof kind af. Ik ken het verhaal van een Amerikaanse dove die allerlei groentes niet meer wilde eten, omdat hij iedere keer de namen moest uitspreken.”

“Op het moment leeft op de meeste doveninstituten het idee van de ‘totale communicatie’ heel sterk. Dat houdt in dat je alle mogelijke middelen gebruikt om met dove kinderen te communiceren. Al maakt een kind taalfouten, dan nog moet je reageren op wat hij zegt, en niet eerst de fouten gaan verbeteren. Communicatie komt voorop. In mijn eigen lessen gebruik ik gebaren en praat ik soms stemloos. Ik laat het afhangen van wat individuele leerlingen het prettigst vinden. Het verschil met wat mijn collega’s doen is denk ik niet zo groot. Alleen de talendocenten richten zich voornamelijk op de taalontwikkeling.”

Voor een doven-subcultuur is hij niet zo bang: “Ik denk dat je altijd een gemêleerd milieu moet hebben. Alleen met dove leraren werken zou leerlingen te ver verwijderen van de horende realiteit. Anderzijds kan de aanwezigheid van dove leraren een voorbeeld zijn waar de leerlingen zich aan optrekken. Ze kunnen zien hoe andere doven nog heel wat bereikt hebben. En de horende leraren kunnen van hun dove collega’s iets leren over hoe ze met doven moeten omgaan.”

Pattipeiluhu zegt zelf dat zijn positie zeker anders is dan die van de dove lerares in St. Michelsgestel: “Qua voorzieningen bijvoorbeeld ben ik veel beter uit. Als er een lerarenvergadering is vergader ik mee met behulp van tolken van de Dovenraad. Dat is nieuw.” Zelf geeft hij ook gebarentaal-les op de tolkenopleiding. Volgens zijn eigen zeggen gaat zowel het lesgeven aan de horenden daar, als het onderwijzen van de doven op het Rudolf Mees Instituut hem prima af.

Verbale communicatie

Zijn onderwijsbevoegdheid heeft hij via de omweg van een MO-A opleiding Pedagogiek gehaald. Gemakkelijk ging dat niet. In eerste instantie werd het hem ook afgeraden vanwege zijn gebrekkige mogelijkheden tot “verbale communicatie”. Overigens spreekt Pattipeiluhu erg verstaanbaar: er is nauwelijks verschil met een horende. Dat komt waarschijnlijk omdat hij al kon praten toen hij doof werd, en omdat hij ook nog wel iets hoort. Tot zijn spijt Tijdens zijn opleiding kreeg hij pas tegen het eind af en toe de beschikking over tolken. Nog steeds is dat geen vanzelfsprekendheid ondanks dat steeds meer doven in het reguliere onderwijs terecht komen.

In het blad Woord en Gebaar van deze maand staat een interview met de 22-jarige Yfke van der Woude. Ze is vanaf haar geboorte volkomen doof. Op dit moment volgt ze het eerste jaar van de pabo (onderwijzersopleiding) in Groningen. Niet als student, maar als extraneus. Voor de ‘praatvakken’, zoals literatuur, pedagogiek en godsdienst, heeft ze een tolk.  Maar er bestaat nog onenigheid over wie de kosten daarvan moet betalen.

De Dovenraad vindt dat doventolken voor mensen die een opleiding volgen via de Algemene arbeidsongeschiktheidswet (AAW) betaald moeten worden, net als de teksttelefoon. Zo simpel ligt het in de praktijk nog niet: Yfke en haar ouders hebben aan het begin van het schooljaar een aanvraag ingediend, maar er is nog steeds niet gereageerd. Wel is er een fonds dat in ieder geval dit jaar garant wil staan voor de snel oplopende kosten. Voor de school is een van de belangrijkste voorwaarden om Yfke tot het volgende jaar toe te laten de aanwezigheid van tolken.

Iemand die doof is en een diploma wil halen in het reguliere onderwijs is afhankelijk van de instelling waar hij of zij de opleiding volgt. Die beslist of het mag. Volgens een woordvoerder van het ministerie van onderwijs belemmert geen enkele wettelijke regeling die iemand met een handicap om een opleiding te volgen. Beperkingen komen alleen voort uit de vooropleiding, en dat geldt voor iedereen.

Aarzelingen

Het klinkt mooi, maar zo gemakkelijk is het niet. Directeur Wolters van de pabo in Groningen had aanvankelijk nogal wat aarzelingen Yfke van der Woude toe te laten. Om zich in te dekken heeft hij voortdurend overlegd met de Onderwijsinspectie. Wolters: “Het probleem is dat een pabo mensen opleidt voor gewone basisscholen. Je zit met de ‘eindtermen’, en Yfke kan daar onmogelijk aan voldoen. Het is volkomen duidelijk, ook voor haarzelf, dat ze alleen op een dovenschool les zou kunnen geven, maar de ‘eindtermen’ kunnen niet veranderd worden. Daarom wilden we eerst helemaal zeker zijn dat het zou lukken, en konden we haar niet meteen als gewone student inschrijven. “

“We hebben er veel over gepraat, maar omdat het zo duidelijk is dat Yfke niet naar een gewone basisschool kan, heeft de Inspectie uiteindelijk gezegd geen reden te zien waarom Yfke geen diploma zou mogen krijgen. Onze docenten hebben alleen niet de deskundigheid om haar helemaal te begeleiden. Als er geen doventolken waren èn als Yfke zelf niet zo capabel was zou het niet kunnen. Wanneer ze voor de volgende jaren verzekerd is van een doventolk, kunnen we haar in september als gewone student inschrijven.”

Als de trend zich voortzet, doemen er op de arbeidsmarkt nieuwe problemen op. Hoeveel dove onderwijzers en leraren zullen een baan kunnen krijgen bij een van de doveninstituten? Wolters en Pattipeiluhu maken zich daar beiden zorgen over. Wolters: “Dat was voor ons ook een punt. Voordat we toestemden Yfke toe te laten wilden we eerst wat meer zekerheid hebben over haar mogelijkheden om stage te lopen en later een baan te vinden. Een stageplaats heeft ze inmiddels en over haar verdere toekomst ben ik wel optimistisch.”

Pattipeiluhu klinkt iets somberder: “Die arbeidsmarkt is echt behoorlijk klein. Ik denk ook dat de instituten heel voorzichtig zullen zijn met het aannemen van dove docenten. Eerlijk gezegd was het het allerlaatste wat ik van het Rudolf Mees Instituut had verwacht. Dat het zo gauw gebeurde… dat was echt een verrassing.”

Noot: Sam Pattipeiluhu is al in 1996 overleden. De Rotterdamse welzijnsstichting voor doven, Swedoro, heeft de Sam Pattipeiluhu-prijs ingesteld. Zo te zien op hun website in 2007. Elk jaar wordt de prijs uitgereikt aan een persoon of een organisatie die zich heeft ingezet voor een betere positie van doven en slechthorenden in de maatschappij.

Met Yfke van der Woudes opleiding is het kennelijk goed gegaan. Volgens LinkedIn is ze sinds 2002 Hogeschooldocent Onderwijskunde/Vakdidactiek Nederlandse Gebarentaal aan de hogeschool Utrecht.