Vroeger was hij muzikant, nu onderzoekt Henkjan Honing (1959) ons gevoel voor muziek. Wat is aangeboren, wat is aangeleerd? Honing is universitair hoofddocent Muziekcognitie aan de Universiteit van Amsterdam

Baby’tjes begrijpen muziek al?
‘Er zijn allerlei aanwijzingen dat muziekgevoel aangeboren is. Dat taaltje van ouders: ‘doedoedoedoe, dadadada’ vinden ze prachtig. Dan hébben ze een pret, terwijl er helemaal geen betekenis of grammatica in zit. En registreer je de hersenactiviteit van slapende baby’s van twee dagen oud die je naar verschillende ritmes laat luisteren, dan zie je een duidelijke reactie als je af en toe stilte in plaats van een noot laat horen.

Ze hebben dus al een hele sterke verwachting. Volwassenen zijn daar heel behendig in, maar het is bij je geboorte al actief. Muziek luisteren is geen passieve bezigheid. Je vult in, schendingen van verwachtingspatronen vinden we spannend.’

Maar het is wel iets typisch menselijks?
‘Sommige elementen zijn universeel, ja. Het gevoel voor ritme hebben we allemaal. We horen de tel: iedereen kan meeklappen op muziek. Een computer kan dat veel slechter, en chimpansees kunnen het niet. Die hebben ook niet het vermogen een melodie te herkennen ongeacht de toonhoogte waarop er wordt ingezet. Wij herkennen het Wilhelmus altijd als het Wilhelmus. Verder hebben ze erg gezocht, maar er is nog nooit een cultuur gevonden zonder muziek.’

Toch zijn er grote verschillen tussen culturen.
‘Zeker. Als je een volwassen Amerikaan twee variaties op een stuk in een simpele twee-kwarts- of drie-kwartsmaat laat horen, kan hij die heel goed onderscheiden. Maar met een zeven-achtste maat heeft hij grote moeite, en een Bulgaar heeft dat niet. Dat is cultureel bepaald. Baby’s kunnen het nog alletwee. Het lijkt erop dat je tijdens je leven zowel bij- als afleert.

Net als met taalklanken, inderdaad. Maar ik wil juist graag benadrukken dat taal en muziek verschillende dingen zijn. Je muziekgeheugen blijft ook vaak het langst bestaan. Je luistert trouwens het beste naar het soort muziek dat je het vaakst gehoord hebt. Iets dat je zelf vaak speelt, heeft daar verrassend genoeg geen invloed op.’

Is muziek eigenlijk ergens goed voor?
‘Daar wordt stevig over gedebatteerd. Het stilt natuurlijk je honger niet. Maar het is goed voor de sociale cohesie, en het is een stemmingsregulator. Daar zijn we allemaal heel goed in, we weten precies welke cd we willen opzetten als we bedroefd of juist vrolijk zijn. Het is een uitlaatklep voor emoties. Dat lijkt ook het onderliggende mechanisme te zijn van het ‘Mozart-effect’: dat kinderen slimmer zouden worden van naar Mozart luisteren. Ze worden vrolijker, en daar gaan je cognitieve vaardigheden van omhoog. Mijn eigen hypothese is dat muziek een vorm van spelen is. En van spelen leren we.’

Vanavond spreekt dr. Henkjan Honing over ‘de geheime vaardigheden van de gewone luisteraar’ bij het Spinozadebat ‘Zit muziek tussen je oren of in je hoofd?’, 20.00 uur, Paard van Troje, Prinsegracht 12, Den Haag. Toegang: 7 euro.

NRC Next had ’s ochtend als kop boven dit artikel ‘Muziek is spelend leren’.