NRC Handelsblad, NRC Next
(rubriek: Deze week spreekt / De Lezing)
Deze week spreekt…Eddy van der Zee
Geheugenbeheer
Zonder herinneringen zijn we niets. Ze vormen het skelet van ons zijn, vindt Eddy van der Zee (1961). Hij is hoogleraar ‘neurobiologie van leren en geheugen’ aan de universiteit van Groningen.
Wat is een herinnering eigenlijk?
‘Daar kun je op heel verschillende manieren naar kijken. Maar neurobiologisch gezien zijn wat wij herinneringen noemen netwerken van onderling verbonden hercencellen in je hersenschors. Die onderlinge contacten lopen via de uitlopers, waar elke hersencel er duizenden van heeft. Eén zo’n neuron kan daarom bij heel veel herinneringen betrokken zijn. Die netwerken zijn sterker of zwakker, en dat kan ook veranderen. Belangrijk is onder andere hoeveel cellen er verbonden zijn en hoeveel contacten ze hebben, en hoe vaak ze geactiveerd worden.’
Maar niet alles wat je meemaakt, blijft in je herinnering.
‘Gelukkig niet! Daar zouden we helemaal gek van kunnen worden. Het gaat in een aantal stappen. Je maakt iets mee, ziet of hoort iets, en dan moet die zintuiglijke informatie eerst gecodeerd worden. Of er inderdaad een netwerkje wordt aangemaakt, en hoe sterk dat in eerste instantie is, hangt bijvoorbeeld af van of je aandacht erbij was, en of het belangrijk en nieuw voor je is. Zwakke netwerkjes kunnen weer wegebben, er is steeds een concurrentieslag gaande. Voor veel dingen wordt tijdens je slaap bepaald wat je langetermijngeheugen ingaat en wat niet.’
‘Wat er op Koninginnedag in Apeldoorn gebeurde, was voor iedereen helemaal nieuw. Dat levert dus zeker een nieuw geheugenspoor op. Maar andere dingen kun je direct plaatsen in hun context, die klik je dan vast aan al bestaande netwerken. Je bouwt ze in, waardoor opslaan sneller gaat. Daar zit ook een gevaar in: dat het nieuwe interfereert met het oudere, waardoor je verkeerde verbindingen maakt.’
Zit daar de onbetrouwbaarheid van ons geheugen?
‘Ten dele. Maar de zwakste schakel zit in het ophalen van herinneringen. Een sterke herinnering waar je niets meer mee doet, zit goed en veilig opgeborgen. Maar zodra herinneringen door iets getriggerd worden, activeer je de netwerken, en op dat moment stel je ze open voor interferentie. Dan kunnen er andere dingen op aanhaken.’
‘We vertrouwen in het dagelijks leven blind op ons geheugen, en dat is evolutionair gezien goed te begrijpen. Stel je voor dat je je steeds moest afvragen of het wel klopt. Maar in werkelijkheid is het geheugen uitermate onbetrouwbaar. Een opgehaalde herinnering is altijd een reconstructie van het verleden.’
Dus als je vaak aan iets terugdenkt, vervorm je de herinnering juist?
‘Niet zozeer als het om feiten gaat, maar de kans op vervorming wordt groter zodra er emotionele aspecten of waardeoordelen aan iets vastzitten. Dan komen er verschuivingen in de netwerken. Dus ga je ergens over piekeren, omdat je iets vervelend gevonden hebt, dan ziet die gebeurtenis er voor je het weet voor jou heel anders uit dan iemand anders het beleefd heeft.’
Vanavond spreekt prof.dr. Eddy van der Zee over ‘Weten en vergeten’, The Shamrock, Smetiusstraat 17 Nijmegen, 20.00 uur. Toegang gratis.
NRC Next plaatste het artikel dezelfde dag onder de kop ‘Denken’, maar liet onder meer de leukste (laatste) vraag weg.