Wat moeten we aan met onzekere risico’s die de toekomst lijkt te bieden? Toekomstverkenningen zijn een belangrijk onderdeel van het werk van Marjolein van Asselt (1969). Ze is hoogleraar ‘Risk Governance’ bij Cultuur- en Maatschappijwetenschappen aan de universiteit van Maastricht en ook lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR).

De toekomst verkennen, kan dat wel?

De vraag naar kennis van de toekomst is een rare, ja. Toch komen er in Nederland twintig à dertig toekomstverkenningen per jaar uit. Je hebt de enkelvoudige verkenning, waarbij je uitgaat van een verrassingsvrije toekomst. Dus dat processen en ontwikkelingen zich op dezelfde manier voortzetten. Een kwestie van trends extrapoleren. Daarnaast zijn er meervoudige verkenningen. Dan kijk je naar meerdere mogelijkheden, en schets je vaak een aantal scenario’s. Wat beleidsmakers daarmee moeten, is niet zo gemakkelijk. En wetenschappers laten hen daarbij nogal eens aan hun lot over.

Wat doen die wetenschappers verkeerd?

Er hoort een goede wisselwerking tussen wetenschap en beleid te zijn. Je moet een intelligent gesprek aangaan. Ik pleit er bijvoorbeeld voor dat als anderen aan de haal gaan met je resultaten, in de pers of de politiek, je je als wetenschapper toch verantwoordelijk blijft voelen.

Wetenschappers laten zich soms ook meeslepen. Het internationale klimaatpanel bijvoorbeeld kijkt maar naar één mogelijk toekomstbeeld, maar is zelf het spel van de waarheidsillusie gaan spelen. Dan is het makkelijk prijsschieten voor sceptici, en zijn een paar fouten en de ijdelheid van sommige onderzoekers desastreus. Daar had de internationale commissie die die fouten onderzocht heeft meer op moeten wijzen, vind ik.

Net zoals de wetenschap zich had moeten distantiëren toen Al Gore de Nobelprijs kreeg voor zijn film An Inconvenient Truth. Die had beter An Inconvenient Theory kunnen heten. In deWRR-verkenning over toekomstverkenningen die net is uitgekomen, pleiten we er daarom voor voortaan een ‘bijsluiter’toe te voegen, waarin wordt uitgelegd hoe je toekomstscenario’s wel en niet kunt gebruiken.

Maar de politiek wil graag zekerheid.

Daar heb ik altijd de meest felle discussies over met politici. Het zou politieke zelfmoord zijn om bijvoorbeeld te zeggen: op deze gronden denk ik dat we dit en dit zouden moeten doen, ook al kan ik niet garanderen dat het dan goedkomt. Ik geloof daar niets van. Alsof het nu allemaal wél werkt. De politiek belooft te veel en de maatschappij gelooft te veel.

We leven in een soort pubermaatschappij?

Zo heb ik het wel eens genoemd ja. Burgers verwachten een vangnet van de overheid als het fout gaat. Zoals ouders het moeten oplossen als pubers te ver gaan met hun grenzen verleggen. Onze samenleving lijkt veel meer moeite te hebben met veiligheidsrisico’s dan vroeger. Intussen nemen mensen wel tophypotheken, gaan bungeejumpen en reizen naar enge verre landen. Maar als politici tegelijkertijd doen alsof ze zekerheid kunnen bieden, dan wordt de veiligheidsillusie gevoed. We geloven nu eenmaal graag in sprookjes en Sinterklaas.  

Woensdag spreekt prof .dr. ir. Marjolein van Asselt over ‘Wetenschap op bestelling’. 13.00 uur. Boothzaal Universiteitsbibliotheek, Heidelberglaan 3, Uithof Utrecht. Toegang en broodjes gratis.

NRC Next zette ’s ochtends boven een ingekorte versie van dit artikel ‘Toekomst verkennen’.