Peptalks.nl
(rubriek: Deze week)
Deze week
Boterham met amygdala
Ik had het natuurlijk ook helemaal verkeerd aangepakt in m’n brief. Pas toen ik Freddy Heineken aan de telefoon van alles begon te vertellen over de emoties en driften in de amygdala in zijn hersenen, ging het onderwerp voor hem leven en werd hij alsnog enthousiast.
Dat was te laat. Hij belde om te zeggen dat hij helemaal niks zag in dat idee van mij om aan nog een Heinekenprijs te beginnen.
Jammer jammer. In de loop der jaren had hij er vijf ingesteld, en ze waren niet kinderachtig: een kwart miljoen gulden, later omgezet in 150.000 dollar, voor de vier wetenschapsprijswinnaars (chemie, medicijnen, geschiedenis en milieu), en een ouderwetse ton voor de prijs voor een Nederlandse kunstenaar (inmiddels 50.000 euro). Zijn idee om de Akademie van Wetenschappen te laten bepalen wie de gelukkigen waren, bleek goed uit te pakken. Heinekenprijswinnaars wonnen steeds vaker later een Nobelprijs voor hun onderzoek.
Maar de Nobelprijzen en de Heinekenprijzen hadden gemeen dat ze niet bestonden voor een vakgebied dat als een gek groeide en aan de lopende band razendinteressante kennis afscheidde. Een terrein met de bedroevend onaantrekkelijke naam ‘cognitiewetenschappen’. Zeg zelf, geen normaal mens weet wat dat is. Terwijl het nota bene gaat om het begrijpen van alles wat het leven de moeite waard maakt: denken, voelen, praten, leren, reageren, er komt geen end aan wat er allemaal onder valt, en dat had ik geloof ik in mijn brief over een Heinekenprijs voor cognitiewetenschap ook keurig opgesomt.
Maar ja, dat zegt natuurlijk niks over waarom je in vredesnaam zou willen weten wat je amygdala, in het Nederlands amandelkernen, zijn en doen.
En daar zijn hopen redenen voor. Ik volg zelf zoveel mogelijk wat ze erover uitvinden sinds 1993, toen ik hoorde over mensen die niet veel meer begrepen van dieren en planten nadat een virus hun amandelkernen te pakken had gehad. Ze kletsen maar raak over bijvoorbeeld de afmetingen van beesten, of ze verzinnen zelf nieuwe dieren.
Dat sprak ontzettend tot mijn verbeelding, omdat je niet verwacht dat je je amandelkernen – evolutionair een behoorlijk oud stukje brein – nodig hebt bij modernmenselijke zaken als praten en uitleggen.
Basale dingen als angst en lust, daar zijn ze voor. Dat je bij gevaar al wegschiet voor je je gerealiseerd hebt waarom. Letterlijk: voordat dat wat je ziet of hoort je ‘denkende’, ‘bewuste’ hersenschors bereikt heeft, hebben je amandelkernen al de opdracht ‘hollen!’ gegeven (of juist ‘stilstaan’ natuurlijk). Dat is knap, handig en ook wel logisch, maar waarom zouden bij die overlevingsmechanismen ook de concepten van levende dingen zitten? Concepten die in verbinding staan met zoiets evolutionair moderns als je taalvermogen?
Nou ja, als niet iedereen daar loeienthousiast van wordt, even goeje vrienden, maar Freddy Heineken begreep de lol ervan wel. Zijn snelle, wonderlijke geest associeerde er onmiddellijk op door, waardoor hij uitkwam op boterhammen besmeerd met amygdala die hij wel zou lusten. Vraag me niet het uit te leggen.
Afgelopen week, toen ik een zware pil die The Amygdala heet doorwerkte, dacht ik een paar keer terug aan dat gesprek dat achteraf ons laatste bleek te zijn. Een aantal maanden later was hij dood.
Inmiddels is hij er toch gekomen, die prijs, dankzij Heinekens dochter Charlene: deze week wordt de eerste Heinekenprijs voor Cognitie uitgereikt. Ik denk dat dat inderdaad in de geest van haar vader is, zoals ze liet weten, ook al bromde die in 2001 nog dat het allemaal veel te veel geld kostte.